امروزه با افزایش آگاهی مردم نسبت به عواقب جبران‌ناپذیر ناشی از تخریب محیط‌زیست، مراکز تولیدی تمایل زیادی به خرید محصولات سبز و دوستدار طبیعت دارند. همچنین مراکز تولیدی کاستن از میزان آلایندگی‌ها را برگ برنده خود در جذب بازار می‌دانند. در این میان فعالان عرصه چاپ نیز با تلاش برای دریافت گواهینامه‌های زیست‌محیطی مانند FSC , PEFC , EMAS, ISO 14000 می‌خواهند سهم کوچکی در کاهش آلایندگی محیط‌زیست داشته باشند. در ادامه ضمن بررسی مراحل تولید مرکب چاپ در مورد اثرات مخرب آن بر روی محیط‌زیست صحبت خواهیم کرد.
مرکب چاپ چگونه ساخته می‌شود؟
ساخت مرکب چاپ از دو مرحله اساسی مخلوط‌کردن و آسیاب‌کردن تشکیل می‌شود. مخلوط‌کردن به معنی ترکیب رنگ‌دانه، وارنیش و مواد افزودنی با یکدیگر است. این عمل تا زمانی که رنگ‌دانه کاملاً در وارنیش و رزین پخش شود ادامه می‌یابد. مرکب چاپ بعد از مخلوط‌شدن و خیس شدن رنگ‌دانه‌های خشک، در دستگاه آسیاب عمل پخش را تا مرحله استقلال به طور کامل انجام می‌دهد. به‌طوری‌که رنگ‌دانه‌ها کوچک شده به اندازه 1 الی 2 میکرون برسند.
مرکب‌های فلکسو گرافی، اسکرین و هلیوگراور از پخش رنگ‌دانه‌ای خشک، در وارنیشن آلی که از حلال‌های فرار و رزین‌های مخصوص تشکیل شده‌اند حاصل می‌شود. اما مرکب چاپ افست و مرکب چاپ لترپرس از پخش رنگ‌دانه‌های خشک در وارنیشن‌های اولئورزینی، روغن‌های گیاهی، رزین‌های مختلف و روغن‌های معدنی تولید می‌شوند.
مرکب‌های دوستدار محیط‌زیست
یکی از نگرانی‌هایی که در مورد مرکب‌های افست وجود دارد بحث ضرر آنها برای انسان و محیط‌زیست است. اما با پیشرفت تکنولوژی تولیدکنندگان مرکب‌های چاپ دست‌به‌دامن روغن‌های گیاهی شده‌اند و مواد طبیعی را جایگزین مواد مصنوعی کرده‌اند تا بتوانند ضرر و زیان مرکب‌ها، به محیط‌زیست را کاهش دهند. مثلاً در تولید مرکب‌های لیتوگرافی به‌جای مشتقات نفتی که عمدتاً قابل بازیافت نیستند و تولید آلودگی می‌کنند، از روغن‌های گیاهی کمک گرفته‌اند.
یکی از موارد دیگری که منجر به کاهش آلودگی محیط‌زیست توسط مرکب‌های چاپ شد، تولید مرکب‌های پایه آب بود. در این نوع مرکب‌ها پایه اصلی ترکیبات مرکب به‌جای مواد آلی، آب است. همچنین در این نوع مرکب‌ها، رزین‌های سازگار با آب بکار گرفته می‌شوند و همچنین برای خشک‌شدن مرکب از حلال‌هایی از خانواده گلایکول (گلایکول اتر) که سازگاری خوبی با محیط‌زیست دارند استفاده می‌شود. در ادامه به نقش روغن‌های گیاهی در تولید مرکب چاپ می‌پردازیم.
استفاده از روغن‌های گیاهی در تولید مرکب چاپ
تولیدکنندگان مرکب با بررسی فرمولاسیون محصولات خود به این نتیجه رسیدند که باید مرکب‌هایی تولید کنند که به طبیعت آسیب نرسانند. برای محقق‌شدن این خواسته ابتدا باید ماده اصلی آسیب‌رسان را پیدا می‌کردند، ازاین‌رو به سراغ مشتقات شیمیایی و نفتی رفتند و برای آنها به دنبال جایگزین مناسب گشتند.
روغن‌های گیاهی کاندیدای خوبی برای جایگزینی بودند. این روغن‌ها در فرمولاسیون مرکب‌های لیتوگرافی مورداستفاده قرار گرفتند و مضرات این نوع مرکب برای محیط‌زیست و انسان‌ها با این جایگزینی به حداقل رسید. در نتیجه این روغن‌ها به شکل فوق‌العاده‌ای مورد استقبال تولیدکنندگان مرکب‌های چاپ افست قرار گرفتند.
امروزه وارنیشن‌ها از مخلوط رزین‌ها با روغن‌های گیاهی ساخته می‌شوند؛ بنابراین رزین‌های مورد استفاده در تولید مرکب‌های افست، از سنتز و تغییر شکل‌دادن روغن‌های گیاهی و طبیعی تشکیل می‌شوند. در نتیجه مرکب‌های تولید شده به این روش، دوستدار محیط‌زیست و قابلیت تجدیدپذیری دارند. همچنین رزین‌های جدید این امکان را ایجاد کرده‌اند که تولیدکنندگان بدون افت کیفیت مرکب و بدون تأثیر در خاصیت مرکب، بتوانند آنها را جایگزین روغن‌های معدنی حاصل از تقطیر مواد نفتی نمایند.
مقایسه چاپ‌های افست، فلکسو و روتوگراور از نظر نوع مرکب
باتوجه‌به اینکه این سه نوع چاپ جزو پرکاربردترین روش‌های چاپ هستند. در ادامه مقاله به بررسی
مرکب‌های مورد استفاده در آنها می‌پردازیم.
در چاپ افست اغلب از مرکب‌های خمیری استفاده می‌کنند. این نوع مرکب‌ها در مجاورت هوا و حرارت خشک می‌شوند. اگر برای خشک‌کردن مرکب در این روش از اشعه UV استفاده شود، ضرر کمتری به محیط‌زیست وارد می‌شود. تولید مرکب چاپ سازگار با طبیعت را با بررسی مرکب فلکسو گرافی ادامه می‌دهیم.
در چاپ فلکسو گرافی از سه نوع مرکب استفاده می‌شود. مرکب فلکسوی پایه UV که برای چاپ لیبل در ماشین‌های عرض کم استفاده می‌شود، مرکب فلکسوی پایه حلال که برای چاپ لفاف‌ها در ماشین‌های عرض زیاد بکار برده می‌شود و مرکب فلکسوی پایه آب که برای چاپ روی کاغذ و کارتن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع مرکب دوستدار محیط‌زیست است.
اما در چاپ روتوگرافی یا چاپ گود، از مرکب‌های پایه حلال شبیه به چاپ فلکسو استفاده می‌شود. البته نوع حلال و ویسکوزیته حلال بکار برده شده در چاپ روتو متفاوت است. یکی از معایب اصلی چاپ روتوگرافی استفاده از مرکب‌های وابسته به حلال است. این مرکب‌ها سازگاری خوبی با محیط زیست ندارند.
راهکارهایی برای کاهش آلایندگی مرکب‌های فلکسو در محیط زیست
حلال‌های مورد استفاده در مرکب‌های فلکسو گرافی، مهم‌ترین عامل آلایندگی این نوع مرکب، در هنگام چاپ بر روی سطوح غیر جذبی مثل پلاستیک‌ها و فویل‌ها است. زیرا در حین عملیات چاپ برای خشک‌شدن مرکب، حلال‌های الکلی تبخیر شده و در محیط منتشر می‌شوند. در واقع مکانیزم خشک‌شدن مرکب‌های فلکسو حلالی بدین صورت است که باید حلال مرکب تبخیر شود تا رزین خشک شده و به سطح چاپی بچسبد تا خواص رنگی آن مشخص گردد؛ بنابراین برای کاهش آلودگی محیط‌زیست باید روش‌هایی برای جلوگیری از انتشار حلال‌ها در حین چاپ ارائه شود. برخی از این روش‌ها عبارت‌اند از:
- بازیافت حلال: در این روش باید دستگاه‌های چاپ به‌گونه‌ای طراحی شوند که بتوانند تمام حلال تبخیر شده را جمع‌آوری نمایند و در یک چگالنده، حلال تبخیر شده را سرد کرده و تبدیل به مایع نمایند. برای این منظور باید از دستگاه‌های چاپ سرپوشیده و بدون درز استفاده نمایید. این روش احتیاج به سرمایه‌گذاری دارد. در ادامه تولید مرکب چاپ به بررسی مرکب‌های پایه آب می‌پردازیم.
- استفاده از مرکب‌های پایه آب: در مرکب‌های پایه آب حلال اصلی آب است. در نتیجه با تبخیر آب در محیط چاپخانه هیچ آلودگی ایجاد نمی‌گردد. البته قیمت این مرکب‌ها از مرکب‌های حلالی گران‌تر است. زیرا تکنولوژی ساخت زرین پایه آب پیچیده‌تر از رزین‌های معمولی است.
- استفاده از مرکب‌های خشک‌شونده با تابش UV: خشک‌کردن این مرکب‌ها تنها با تابش اشعه ماورا بنفش امکان‌پذیر است، در نتیجه انتشار حلال در محیط یا اصلاً اتفاق نمی‌افتد و یا در حد بسیار ناچیزی منتشر می‌شود. برای اینکه چاپخانه‌ها بتوانند از این روش خشک‌کردن استفاده کنند باید دستگاه چاپ جایگاه نصب لامپ UV و محفظه تابش اشعه UV را داشته باشد. قیمت این نوع مرکب‌ها نیز کمی بالاتر از فلکسو حلالی است.
مزایای مرکب‌های چاپی سازگار با محیط‌زیست
مرکب‌های سازگار با محیط‌زیست یکی از دستاوردهای نوین صنعت چاپ است که در صورت گسترش استفاده آن می‌توان از مزایای زیر برخوردار شد:
- طیف رنگی وسیع: مرکب‌های سازگار با محیط‌زیست دارای طیف رنگی وسیع‌تر و زمان خشک‌شدن سریع‌تری نسبت به مرکب‌های معمولی هستند.
- ماندگاری بالای رنگ‌ها: مرکب‌هایی که از روغن‌های طبیعی تولید می‌شوند دارای ماندگاری بالا و مقاومت زیاد در مقابل خراش و مواد شیمیایی هستند.
- عملکرد بهتر چاپگرها: تولید مرکب چاپ سازگار با محیط زیست، باعث می‌شود تا چاپگرها از سرعت چاپ بالاتری برخوردار باشند و در نتیجه عملکرد بهتری داشته باشند.
- افزایش کیفیت چاپ: مرکب‌های سازگار با طبیعت به دلیل انعطاف‌پذیری و سازگاری با طرح‌های پیچیده باعث بالاتر رفتن کیفیت کارهای چاپی می‌شوند.
- کاهش هزینه‌های چاپ: مرکب‌های حلال و سازگار با محیط‌زیست هزینه‌های چاپ را کاهش می‌دهند.
- افزایش طول عمر چاپگرها
سخن آخر
در اواسط دهه 1980 برای اولین بار دولت آمریکا فشارهایی را برای حذف برخی از حلال‌ها، روغن‌ها و ایزوپروپانول از صنعت چاپ نمود تا بتواند نگرانی فعالان محیط زیست از آلودگی هوا و لایه اوزون را برطرف نماید. قوانین وضع شده باعث شد که تولیدکنندگان و فعالان در عرصه چاپ برای مواد معدنی مشتق شده از نفت جایگزینی مانند روغن‌های گیاهی پیدا کنند و همچنین موجب گسترش فناوری مرکب‌ها بر پایه آب شد. این نوع مرکب‌ها علاوه بر اینکه هیچ آسیبی به محیط‌زیست نمی‌رسانند، دارای طیف رنگی وسیع‌تر و زمان خشک شدن سریع‌تری نسبت به مرکب‌های معمولی هستند.
